بررسی تحلیلی طرح ارزش یابی کیفی توصیفی در مدارس دوره ابتدایی کشور و ارایه ی چارچوب نظری برای اجرای مناسب آن

چکیده هدف این پژوهش، بررسی تحلیلی طرح ارزش یابی کیفی توصیفی در مدارس دوره ابتدایی کشور و ارائه ی چارچوب نظری برای اجرای مناسب آن بوده است. این پژوهش با روش توصیفی پیمایشی به انجام رسیده و به تناسب داده های مورد نیاز در بخش های مختلف پژوهش، از رویکردهای کمی و کیفی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش شامل: 1) سیاست-گزاران که مسئوول طراحی، تدوین و اصلاح طرح ارزش یابی کیفی توصیفی در سطح کشور بوده اند؛ 2) مدیران استانی، منطقه ای و مدارس که مسئوول فراهم سازی مقدمات اجرای طرح بوده اند، 3) معلمان آموزشگاه های دوره ابتدایی که مجریان طرح بوده اند و 4) مدارس دوره ابتدایی کشور، که هر پنج پایه ی تحصیلی آنها تحت پوشش طرح بوده اند. برای انتخاب سیاست گزاران، مدیران و معلمان برای انجام مصاحبه از تکنیک نمونه گیری هدف مند و برای انتخاب مدارس و کلاس های درس از روش نمونه گیری چند مرحله ای، استفاده شد. انتخاب معلمان مجری طرح برای پاسخ گویی به پرسش نامه نیز، بر اساس جدول تعیین حجم نمونه تصادفی کرجسی و مورگان، 381 نفر برآورد گردید. برای جمع آوری داده ها از ابزارهای متنوع مصاحبه، فهرست واکاوی مشاهده کلاس و پرسش نامه استفاده شد. روایی صوری و محتوایی فهرست واکاوی مشاهده و پرسش نامه پژوهش با توجه به زمینه نظری قوی و اتفاق نظر صاحب نظران تعیین گردید. روایی سازه پرسش نامه نیز با اجرای تحلیل عاملی تأیید شد. دقت و صحت داده های حاصل از مطالعه کیفی نیز به وسیله پرسش از همکاران، چک اعضا، توصیف کامل زمینه پژوهش و استفاده از مسیر ممیزی بررسی گردید. پایایی فهرست واکاوی مشاهده کلاس و پرسش نامه پژوهش با استفاده از آلفای کرونباخ تأیید شدند. برای تعیین میزان پایایی داده های مشاهده گران، هم از پایایی مشاهده گر مربوط به ملاک و هم از پایایی میان مشاهده گران استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد که از نظر سیاست گزاران باید در زمینه مقوله های بسترسازی مناسب، توانمند سازی و آموزش، نگاه نظام مند به اجرای طرح و راهبردهای ارتباطی تلاش های بیشتری صورت بگیرد، اما در رابطه با مقوله نظارت و پشتیبانی، کمیته نظارت وظایف نظارتی خود را به خوبی انجام داده است. از نظر مدیران استانی، پشتیبانی و نظارت بر اجرای طرح، ایجاد تعامل میان مجریان در مناطق و شهرستان ها، برقراری پل ارتباطی بین وزارت خانه، مناطق و شهرستان ها به خوبی صورت گرفته، اما در زمینه فراهم سازی دوره های ضمن خدمت مناسب و ساز و کارهای انگیزشی احتیاج به تلاش های بیشتری می باشد. همچنین، از نظر مدیران استانی تغییر ساختار سازمانی معاونت آموزش عمومی و حذف دفتر ارزش یابی تحصیلی، تراکم دانش آموزان، تغییر مدیریت ها، حذف زود هنگام کمیته های پی گیری طرح در وزارت خانه و تعطیلی سایت ارزش یابی کیفی توصیفی، از نقاط ضعف اجرای این طرح می باشند. از نظر مدیران مناطق نیز بازدید از مدارس و کلاس ها، نظارت مستمر بر آنها و پی گیری روند اجرای طرح به خوبی صورت گرفته، اما مکانیزم های انگیزشی رضایت بخش نبوده و بدفهمی و سوء تعبیر از طرح، فقدان نگاه نظام مند و تغییر نابجای مدیران، از نقاط ضعف اجرای طرح محسوب می شوند. از نظر مدیران مدارس نیز برقراری ارتباط سازنده مدیران با کارکنان، توجیه والدین و عوامل اجرایی و فعال سازی شورای معلمان به نحو رضایت بخشی انجام شده، اما محدودیت های مالی، عدم ایجاد جو تفاهم و تشریک مساعی میان معلمان، ناکارآمدی مکانیزم های انگیزشی و تراکم دانش آموزان از نقاط ضعف اجرای طرح می باشند. همچنین، نتایج پژوهش نشان داد که میزان کاربست هر سه مولفه ارزش یابی کیفی توصیفی یعنی "طراحی"، "اجرا" و "ارزش یابی و گزارش پیشرفت تحصیلی" توسط معلمان در کلاس های درس به طور معناداری بیش از سطح متوسط بوده است؛ مولفه "ارزش یابی و گزارش پیشرفت تحصیلی" دارای بیشترین میزان میانگین و مولفه "طراحی" دارای کمترین میزان میانگین بود. به علاوه، از نظر معلمان موانع و چالش های اجرای طرح در سطح کلاس های درس شامل، عدم تناسب حجم و محتوای کتاب های درسی با اجرای طرح، تراکم دانش آموزان، ناکافی بودن آموزش های ضمن خدمت و عدم دست یابی معلمان به درک و فهم درست نسبت به طرح از طریق آموزش های ضمن خدمت، بود، اما در زمینه همکاری والدین با اجرای طرح و دسترسی معلمان به مشاوران فنی، وضعیت رضایت بخش بود. در رابطه با عوامل موثر در اجرای طرح نیز یافته های پژوهش نشان داد که 1) عوامل مدیریتی/ساختاری 2) عوامل مرتبط با معلمان 3) عوامل فیزیکی و روانی و 4) عوامل ایجاد کننده جو تعامل و تشریک مساعی بر اجرای طرح ارزش یابی کیفی توصیفی در مدارس دوره ابتدایی کشور موثرند. همچنین، از میان عوامل مذکور، "عوامل مدیریتی/ ساختاری " بیشترین تأثیر را بر اجرای طرح ارزش یابی کیفی توصیفی در مدارس دوره ابتدایی کشور داشته و "عوامل مرتبط با معلمان"، "عوامل فیزیکی و روانی" و "عوامل ایجاد کننده جو تعامل و تشریک مساعی" به ترتیب در اولویت های بعدی قرار دارند.